Pas dy vjetësh dëshmish dhe me qindra dëshmi, një gjykatë në Hagë do të vendosë për përgjegjësinë penale të udhëheqësve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës: Hashim Thaçi, Kadri Veseli, Jakup Krasniqi dhe Rexhep Selimi. Katër të pandehurit, në paraburgim që nga viti 2020, i mohojnë akuzat dhe presin verdiktin pas një procesi që ka nxjerrë në pah rolet e tyre gjatë dhe pas luftës së fundit në Kosovë.
UÇK-ja u formua në fillim të viteve ’90 si një grup gueril për të mbrojtur të drejtat e shqiptarëve nën regjimin serb dhe u shndërrua në forcën kryesore të rezistencës gjatë luftës së vitit 1998–1999. Përfaqësuesit politikë të lartë, përfshirë Hashim Thaçin, u bënë të dukshëm ndërkombëtarisht në negociatat e Rambujesë më 1999, ku UÇK-ja u njoh si palë negociuese.
Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në 2008, Thaçi u emërua kryeministër; tetë vjet më vonë u zgjodh president dhe shërbeu deri në nëntor të vitit 2020, kur dha dorëheqje për t’u përballur me akuzat e ngritura nga Gjykata Speciale. Bashkë me Thaçin, në gjykatë iu dorëzuan edhe Kadri Veseli, ish-udhëheqës i shërbimit të inteligjencës së UÇK-së, Jakup Krasniqi, ish-zëdhënës, dhe Rexhep Selimi nga shtabi i përgjithshëm.
Aktakuza, e konfirmuar më 26 tetor 2020 dhe publikuar më 5 nëntor 2020, ngarkon secilin prej tyre për krime kundër njerëzimit dhe krime lufte të kryera nga marsi 1998 deri në shtator 1999, në Kosovë dhe në veri të Shqipërisë. Sipas aktakuzës, të pandehurit ishin pjesë e një ‘ndërmarrjeje të përbashkët kriminale’ me qëllim kontrollin e territorit përmes frikësimit, keqtrajtimit, dhunës dhe largimit të paligjshëm të personave që konsideroheshin kundërshtarë. Si të dyshuar për viktima përmenden pakicat etnike — serbë, romë dhe të tjerë — si dhe shqiptarë që nuk e mbështetnin UÇK-në. Së paku 102 persona konsiderohen të vrarë dhe më shumë se 20 të zhdukur, sipas aktakuzës. Ajo referon gjithashtu përgjegjësinë superiore të të pandehurve për krimet e kryera nga personat nën kontrollin e tyre.
Të pandehurit kanë mohuar fajësinë; gjykimi nisi më 3 prill 2023. Gjatë dy viteve të para të procesit, prokuroria prezantoi qindra prova: 117 dokumente me shkrim dhe 125 dëshmitarë që folën në sallë. Prokurori i specializuar në detyrë, Alex Whiting, deklaroi se shumica e viktimave ishin bashkëkombës shqiptarë të Kosovës dhe se politika e ndjekur shpesh viktimizonte edhe anëtarë të komunitetit shqiptar.
Mbrojtja nisi paraqitjen e provave më 15 shtator të këtij viti. Ekipi i Krasniqit paralajmëroi dy dëshmitarë të pranishëm dhe dy dëshmi me shkrim; mbrojtjet e Veselit dhe Selimit nuk paraqitën prova. Dëshmitarët e mbrojtjes përfshinë kryesisht figura të larta perëndimore me njohje të drejtpërdrejtë të ngjarjeve, si James Rubin, ish-ndihmës sekretar i Shtetit të SHBA-së, i cili dëshmoi për disa ditë dhe tha se Thaçi shpesh vepronte si një fytyrë publike në Perëndim dhe duhej të merrte miratime nga komandantë të UÇK-së për çështje kyçe. Dëshmia e Rubin u pasua nga ish-zyrtarë të tjerë, përfshirë Paul Williams dhe gjeneralin Wesley Clark, i cili tha se nuk e kishte parë Thaçin si një luftëtar të rreshtuar në mal.
Strategjia e mbrojtjes ka qenë të tregojë se UÇK-ja nuk kishte një strukturë të qartë komandimi dhe se Thaçi, shpesh jashtë Kosovës dhe në rol politik, nuk kishte autoritet operativ mbi veprimet ushtarake. Prokuroria, ndryshe, paraqiti UÇK-në si një organizatë të strukturuar me zinxhir komandimi që arrinte deri tek udhëheqësit politikë.
Pasi të mbyllet paraqitja e provave, palët ranë dakord që dosjet përfundimtare të dorëzohen deri më 30 janar të vitit të ardhshëm, ose brenda 60 ditësh nga përfundimi i paraqitjes së provave. Pas dorëzimit të tyre do të bëhen deklaratat përmbyllëse nga prokuroria, mbrojtja dhe përfaqësuesit e viktimave. Zëdhënësi i Dhomave të Specializuara, Michael Doyle, tha se rregullat parashikojnë që gjyqtarët duhet të shpallin aktgjykimin brenda 90 ditësh nga mbyllja e çështjes, përveç në rastet kur rrethanat kërkojnë kohë më të gjatë.
Analistët ligjorë vlerësojnë se vendimi mund të shpallet në pranverë ose fillim të verës; rezultati do të varet kryesisht nga mënyra se si gjykata do të interpretojë ekzistencën e një strukture komandimi formale ose faktike të UÇK-së dhe nivelin e kontrollit efektiv të udhëheqësve mbi ata që kryen abuzime. Ligji ndërkombëtar për përgjegjësinë komanduese dhe koncepti i ‘ndërmarrjes së përbashkët kriminale’ nuk kërkojnë domosdoshmërisht një hierarki ushtarake tradicionale; mjafton të provohet kontrolli efektiv ose një organizim funksional që zbatoi një plan të përbashkët.
Ky proces konsiderohet më i rëndësishmi deri më tani për Dhomat e Specializuara të Kosovës, pjesë e përpjekjeve ndërkombëtare për të hetuar krimet gjatë dhe pas konfliktit të fundit në Kosovë. Çështja ka jehonë edhe jashtë vendit, për shkak të lidhjeve të disa të pandehurve me aktorë ndërkombëtarë: Joe Biden e kishte quajtur Thaçin ‘George Washingtoni i Kosovës’ kur ishte zëvendëspresident, ndërsa disa zyrtarë, si Richard Grenell, e kanë përshkruar pjesërisht si padrejtësi ndalimin e tij.
UÇK-ja, megjithëse e shpërbërë si forcë, mbetet ende e konsideruar heroike nga një pjesë e popullsisë kosovare, dhe gjykimi ka nxitur protesta në Prishtinë, Tiranë, Hagë dhe qytete të tjera. Dhomat e Specializuara funksionojnë brenda sistemit gjyqësor të Kosovës, por përbëhen nga gjyqtarë dhe prokurorë ndërkombëtarë; stafi amerikan është grupi i dytë më i madh pas atij holandez. Vendimi i gjykatës do të përcaktojë jo vetëm përgjegjësinë e të pandehurve, por edhe mënyrën se si do të rrëfehet një pjesë e ndjeshme e historisë së fundit të Kosovës.
(REL)
