Grremçi, ulur mbi një cung të kalbur ahu, nuk po e gjente origjinën e fjalës “pushtet”. Kishte konsultuar fjalorë dhe burime të ndryshme, por shpjegimet nuk ia qetësonin kuriozitetin: si u mor kjo fjalë nga kaq shumë popuj dhe pse interpretohet ndryshe nga secili prej tyre.
Një mbrëmje, pasi mbylli librarinë dhe kishte harruar rrugën e zakonshme të kthimit, para tij u shfaq Ziu. Ziu, me mahitë e tij dhe pak tertip, shpesh e shndërronte bisedën në tema abstrakte, që pastaj Grremçi ta paguante kafenë. E pyeti pse qeshte pa ardhur ai; Grremçi u përgjigj se ishte rrëfim pleqërie.
Ai tregoi një ngjarje: një natë, teksa po kthehej dhe nuk dinte rrugën, e ndaloi policia. Kur i thanë se po shkonte drejt Zezës, policët e qeshën dhe njëri i tha: “Bardha është andej mbrapa teje.” Ata e morën me makinë deri në derë, dhe ai i falënderoi, duke menduar se do të humbiste rrugën sërish.
Në oborrin e bibliotekës, gjatë një pasditeje vjeshte që po vinte nata, Ziu dhe Grremçi kaluan orë duke diskutuar një temë të njëjtë: pushtuesit, pushtimi, pushteti.
Ziu e pyeti se çfarë është pushtuesi. Grremçi iu përgjigj shkurt: “Pushtuesi është sikur pushteti.” Në mendimin e tij, fjala ishte e trashëguar nga pushtuesit e njëpasnjëshëm: ata vinin, plaçkitnin dhe largoheshin, ndërsa ekzistenca dhe emërtimet administrative mbeteshin pas.
Grremçi besonte se, përpara pushtimit, pushtuesit dërgonin emisarë e specialistë për të kuptuar mirë vendin që do të zërë. Ai ngriti pyetjen se kush vinte para ushtrisë: tregtarët. Sipas tij, tregtarët sillnin jo vetëm mallra, por edhe informacione të vlefshme për pushtuesit e ardhshëm. Përfitimi i tregtarëve i vidhte shpesh komunitetit; ata shpesh tregonin sekrete për para apo nga krekosja.
Ai përmendi edhe përhapjen e produkteve të huaja — mëndafshi nga Kina, pambuku, agrumet, qilimat e Persisë — që mbërrinin në Zezë dhe tregonin për lidhje tregtare të gjera. Grremçi dyshonte se shumë tregtarë mund të jenë financuar apo angazhuar për misione të tjera.
Po ashtu, ai vuri në dyshim rolin e besimtarëve dhe institucioneve fetare: kush ndërtoi faltoret, kush i financoi dhe kush i solli ligjëruesit? Grremçi vërejti se shumë predikime përktheheshin nga gjuhë të huaja dhe mileti mbushej emocione, pa kuptuar gjithmonë përmbajtjen apo interesat prapa tyre.
Një tjetër element që ai theksoi ishte kadastri: çdo pushtues së pari organizonte regjistrimin e toka dhe pasurive, shkruante dokumentacion në gjuhën dhe alfabetin e vet dhe shpesh kishte marrë dokumentacionin kur largohej. Për Grremçin, kjo ishte më e rëndësishme se etimologjia e fjalës “pushtues”.
Më pas ai u ndal te trashëgimia e fjalës “pushtet”. Kur popujt morën pushtetin, ata ruajtën terminologjinë dhe strukturat administrative të pushtuesve të mëparshëm. Grremçi përmendi shembullin e Romakëve: edhe pas shekujsh, emërtimet latine përdoren ende në mjekësi, drejtësi dhe botanikë; strukturat territoriale e administrative që vendosën pushtuesit mbetën si themel edhe në epoka të tjera.
Sipas tij, edhe pas ndryshimeve politike, sjelljet e pushtetit mbetën të ngjashme me ato të pushtuesve paraprakë: organizimi, taksat, korruptimi dhe praktikat përjashtuese u përcollën dhe u kopjuan. Për Grremçin, kjo shpjegonte pse fjala “pushtet” dhe mënyra e ushtrimit të tij nuk ndryshuan thelbësisht, pavarësisht ndryshimeve të figurave që e mbanin pushtetin.
